Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) została opracowana w Stanach Zjednoczonych w latach 90. ubiegłego wieku, w ramach projektów badawczych wspieranych przez National Institutes of Health, mających na celu zweryfikować, czy konkretne interwencje dietetyczne są skuteczne w leczeniu nadciśnienia tętniczego.
W badaniu DASH wykazano, że odpowiednia interwencja żywieniowa może powodować zmniejszenie wartości skurczowego ciśnienia tętniczego (o około 6–11 mmHg) zarówno u chorych na nadciśnienie tętnicze, jak i u osób z prawidłowym ciśnieniem.1-3 Odwołując się do wyników tych przełomowych badań, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym dietę DASH zaleca się - w skojarzeniu z modyfikacją stylu życia - jako postępowanie pierwszego wyboru.
W diecie DASH kładzie się nacisk na spożywanie minimalnie przetworzonej żywności,
w tym zwłaszcza:
wielobarwnych warzyw i owoców,
pełnoziarnistych produktów zbożowych,
niskotłuszczowych, naturalnych produktów mlecznych,
olejów roślinnych,
orzechów nasion i migdałów
oraz
chudego mięsa, drobiu i ryb.
Dzienna ilość porcji poszczególnych produktów żywnościowych uzależniona jest od dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Jemy zwykle do nasycenia się, zaspokojenia głodu popijając wodą.
Dieta DASH jest zatem szczególnie bogata w związki bioaktywne (np. aminokwasy, błonnik pokarmowy, składniki mineralne, witaminy, nienasycone kwasy tłuszczowe, sterole roślinne, karotenoidy oraz polifenole) - naturalnie występujące w pełnych ziarnach, orzechach, pestkach, nasionach, warzywach i owocach - które mają właściwości przeciwutleniające, przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne, przeciwproliferacyjne i przeciwnowotworowe. W diecie DASH zaleca się również zmniejszenie spożycia sodu do około 1500 mg/d, co przyczynia się do obniżenia wartości ciśnienia tętniczego.
Przestrzeganie zasad diety DASH przynosi korzyści zdrowotne w postaci zmniejszenia:
ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych - o 20%
ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca - o 21%
ryzyka udaru mózgu - o 19%
ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 - o 18%
ryzyka wystąpienia niewydolności serca – o 29%
wartości ciśnienia tętniczego: skurczowego (przeciętnie o 5,2 mm Hg) i rozkurczowego (średnio o 2,60 mm Hg)
stężenia cholesterolu całkowitego (przeciętnie o 0,20 mmol/l) i cholesterolu frakcji lipoprotein o małej gęstości (LDL-C; średnio o 0,10 mmol/l)
wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c) w surowicy - przeciętnie o 0,53%
stężenia insuliny we krwi na czczo – średnio o 0,15 μU/ml
masy ciała - przeciętnie o 1,42 kg
śmiertelności z dowolnej przyczyny - o 5%
wskaźnika masy ciała (BMI) - średnio o 0,42 kg/m2
obwodu talii - przeciętnie o 1,05 cm
stężenia białka C-reaktywnego oznaczanego metodą o dużej czułości (hs-CRP) - średnio o 1,01 mg/l
masy ciała, BMI i masy tłuszczowej wraz z poprawą profilu lipidowego, gospodarki węglowodanowej (zmniejszenie stężenia insuliny na czczo i zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę) i hormonalnej (zmniejszenie wskaźnika wolnych androgenów i stężenia androstendionu we krwi, zwiększenie stężenia białka wiążącego hormony płciowe [SHBG]) u kobiet z zespołem policystycznych jajników7-10
ryzyka zgonu z powodu nowotworów – o 16%
ryzyka rozwoju raka jelita grubego - o 21%, raka okrężnicy - o 20% oraz raka odbytnicy - o 16%
zmniejszona podaż sodu
aminokwasy (zwłaszcza arginina, która zwiększa biodostępność tlenku azotu, poprawia funkcje śródbłonka naczyń krwionośnych oraz obniża ciśnienie tętnicze, jak również obwodowy opór naczyniowy)
nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe [NNKT] oraz długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe Ω-3: kwas eikozapentaenowy [EPA] i dokozaheksaenowy [DHA] o szerokim spektrum aktywności biologicznej w organizmie człowieka)
błonnik pokarmowy
witaminy rozpuszczalne w wodzie (witamina C oraz witaminy z grupy B)
witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K)
składniki mineralne (m.in.: wapń, potas, magnez, żelazo, cynk, jod, miedź, mangan)
karotenoidy (m.in.: ß-karoten, luteina, likopen, zeaksantyna)
polifenole (flawonoidy, stilbeny, związki fenolowe) – zmniejszają dysfunkcję śródbłonka naczyniowego, obniżają ciśnienie tętnicze i stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy oraz chronią przed rozwojem cukrzycy typu
fitosterole (zmniejszają wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym i zwiększają jego wydalanie, dzięki czemu dochodzi do korzystnych zmian w profilu lipidowym krwi, tj. zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego oraz LDL-C)15
azotany (stymulują syntezę tlenku azotu, czego pozytywnym następstwem jest poprawa funkcji śródbłonka naczyniowego i obniżenie ciśnienia tętniczego).
Zagrożenia wynikające z długotrwałego stosowania modelu diety DASH?
Nie ulega wątpliwości, że dieta DASH jest zdrowym i bezpiecznym wzorcem żywieniowym dla zdecydowanej większości populacji. Warto zaznaczyć, że jej stosowanie zaleca wiele towarzystw naukowych, w tym Polskie i Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego, Polskie Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, European Society of Cardiology oraz Polskie Towarzystwo Diabetologiczne i American Diabetes Association.